ورزش از نگاه طب سنتی ایران

ریاضت یا ورزش در طب سنتی ایران اهمیت فراوانی دارد به طوری‌که حکیم بوعلی سینا در کتاب قانون در بحث تدابیر مشترک، مهم‌ترین تدبیر در تندرستی را در درجه نخست، ورزش کردن و سپس تدبیر غذا و تدبیر خواب می‌داند و از این رو سخن خود را با تدبیر ورزش آغاز می‌کند.
حیات بدون غذا محال است و غذایی که تمامی آن جزء عضو گردد معمولاً وجود ندارد بلکه در هر مرحله از مراحل هضم بخشی از آن به صورت ماده زاید درمی‌آید و طبیعت می‌کوشد آن را از طریق مدفوع، ادرار، عرق و... از بدن دفع کند. اما همیشه مقدار کمی از این فضولات دفع نمی‌شود و در بدن باقی می‌ماند که به مرور زمان در بدن تجمع پیدا کرده، سبب بیماری می‌شود و بخارهای این مواد باقی‌مانده مزاج گوهر روح را تباه می‌گردانند. به این جهت چاره‌ای جز این نیست که آنها را از بدن بیرون برانیم. بیرون راندن مواد از بدن به چند طریق صورت می‌گیرد:
- اگر آنها را به وسیله داروهای سمی از بدن دفع کنیم، خود داروی سمی حرارت غریزی را کاهش می‌دهد. اگر دفع آنها با داروی غیرسمی ممکن باشد باز بار سنگینی بر طبیعت است. گذشته از آن، دارو در عین حال که مواد زاید را می‌راند، خلط پسندیده و رطوبت غریزی را -که گوهرزندگی است- از آسیب خود مصون نمی‌دارد و مقداری از آنها را نیز بیرون می‌راند و بر اثر آن، نیروی اندام‌های اصلی و اندام‌های خدمتگزار کاهش می‌یابد. بهترین راه برای دفع این مواد زاید، ورزش و حرکت بدنی است.
- ورزش حرکتی است تابع اراده. هرگاه که مردم حرکت کنند، اندام‌ها از حرکت گرم می‌شوند و حرارت غریزی برمی‌افروزد و تازه می‌شود. چنین حرکتی را ریاضت (ورزش) می‌گویند.
ورزش فواید دیگری نیز دارد:
1- ورزش حرارت ملایم پدید می‌آورد و مواد دفعی را روز به روز می‌گدازد و به طور منظم و مرتب آنها را از جای خود می‌لغزاند و به بیرون راندن آنها کمک می‌کند و نمی‌گذارد هر روز قسمتی باقی بماند و جمع شود و تأثیر بدی بگذارد.
2- چنانچه گفتیم ورزش تولید حرارت می‌کند و حرارت غریزی را افزونی می‌دهد. بر اثر ورزش مفاصل، وترها، رباط‌ها و عضلات محکم می‌گردند.
3- اندام‌ها بر اثر ورزش برای پذیرش غذا آمادگی بیشتری می‌یابند، زیرا مواد دفعی آنها دفع شده و جای غذا خالی مانده است.
4- نیروهای جاذبه و دافعه اعضای بدن بر اثر ورزش به حركت درمی‌آیند، اندام‌ها به نرمش درمی‌آیند، رطوبت‌های بدن رقیق می‌گردند و مسامات (منافذ ریز بدن) فراخ‌تر می‌شوند.

ویژگی‌ها و شرایط ورزش مناسب
- ورزش معتدل كه اعضا و حرارت غریزی را تقویت می‌كند آن است كه پوست، سرخ و تنفس، تند شود و تعرّق ایجاد كند. هرگاه تندی نفس و تعریق به افراط برسد باید ورزش قطع شود، زیرا سبب ضعف حرارت غریزی می‌گردد.
- بهترین اوقات ورزش، پس از خروج غذا از معده و كامل شدن هضم معدی است. ورزش بلافاصله پس از غذا مضر است. همچنین ورزش حین گرسنگی نیز توصیه نمی‌شود.
- پیش از ورزش بهتر است مدفوع و ادرار دفع شود.
- در افراد با مزاج گرم و خشك ورزش‌های سنگین مضر است و سبب بروز بیماری می‌گردد.
- بهترین زمان ورزش در فصل بهار نزدیك ظهر، در تابستان اول روز و در زمستان آخر روز است.
- شروع ورزش باید با حركات آهسته باشد و به‌تدریج حركات سخت‌تر شوند و به حدی برسد كه قوّت فرد ورزشكار می‌تواند تحمّل كند و سپس دوباره به تدریج آهسته‌تر شود تا فرد از ورزش باز ایستد.
- در طب سنتی توصیه شده است پیش از شروع ورزش، دست و پا و پشت فرد ورزشکار را با دست و یا با پارچه زبر بمالند و با روغن بادام یا روغن كنجد تازه عصب‌ها و عضلات را چرب كنند و به آهستگی بمالند، چرا كه این کار حرارت غریزی را اندكی برمی‌انگیزد و منافذ را گشاد می‌كند و فضولات را به سوی پوست می‌كشد تا با ورزش تحلیل یابد. البته فردی كه عضله‌های او نرم باشد و غذای غلیظ نخورده باشد به چنین مالشی نیاز ندارد.
- توصیه شده که وقتی ورزش تمام می‌شود فرد به گرمابه برود و با آب ولرم، چنانچه پوست را خوش آید، خود را شستشو كند و بار دیگر دست و پا و عضله‌های وی را به نرمی بمالند تا باقی فضولات كه با حركت ورزش گداخته شده‌اند از مسام (منافذ) پوست بیرون آیند و به تحلیل روند.

انواع ورزش
ورزش به دو نوع عام و خاص تقسیم می‌شود. ورزش عام شامل تمام بدن و اعضای آن است و نفع آن به كل بدن می‌رسد مانند دویدن و كشتی‌گرفتن ولی ورزش خاص مخصوص به عضو خاص است مانند وزنه‌برداری برای دست‌ها، آواز خواندن برای حنجره یا نگاه کردن به دورها یا چیزهای ریز برای چشم‌ها و....

اثرات ورزش
1- كاهش خطر ابتلا به بیماری‌های کشنده مانند بیمارهای قلبی، سكته مغزی و سرطان
2- كنترل یا پیشگیری از ایجاد بسیاری از بیماری‌ها
3- افزایش توانایی روانی
4- بهبود وضعیت خواب و افزایش انرژی
5- از بین رفتن افسردگی و كنترل اضطراب
6- كنترل وزن، افزایش خودباوری، بهبود ظاهر و سلامت
ورزش و بیماری قلبی و عروقی:
1- ورزش باعث كاهش فشار خون می‌شود.
2- ورزش از تصلب شرایین پیشگیری می‌كند.
3- ورزش ایجاد پلاك‌های كلسترول را كه باعث انسداد شریان‌ها و افزایش خطر بروز سكته قلبی و مغزی می‌شوند، كاهش می‌دهد.
ورزش و سرطان:
1- ورزش از چاقی كه عامل مهمی در ابتلا به برخی انواع سرطان است، جلوگیری می‌كند.
2- ورزش سطح ایمنی بدن را افزایش می‌دهد.
3- ورزش آنزیم‌های آنتی‌اكسیدان را كه سلول‌ها را از آسیب رادیكال‌های آزاد حفظ می‌كنند، فعال می‌كند.
ورزش و دیابت:
1- ورزش حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد.
2- ورزش قند خون را كنترل می‌كند.
3- ورزش چربی بدن را كاهش می‌دهد.
ورزش و افسردگی:
1- ورزش می‌تواند در پیشگیری از افسردگی كمك كند.
2- گاهی ورزش می‌تواند به اندازه دارو‌های ضدافسردگی مؤثر باشد، گرچه اثرش دیرتر ظاهر می‌شود.
3- ورزش مشكلات جسمی را كاهش می‌دهد و موجب احساس بهتر فرد نسبت به خودش می‌شود.
4- ورزش خواب را بهبود می‌بخشد.
5- ورزش وزن را كنترل می‌كند و اعتماد به نفس را بالا می‌برد.
اثرات ذهنی و روانی ورزش:
- فواید كوتاه‌مدت:
1) افزایش هوشیاری 2) بهبود حافظه 3) بهبود عملكرد هوشی 4) افزایش خلاقیّت
- فواید درازمدت:
كاهش افت عملكرد روانی و حافظه كوتاه‌مدت ناشی از افزایش سن یا بازگشت آنها به حد طبیعی

منابع:
1- قانون در طب، شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی (هژار)، انتشارات سروش، 1370
2- ذخیره خوارزمشاهی، سید اسماعیل جرجانی، به کوشش سعیدی سیرجانی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1355
3- مروری بر کلیات طب سنتی ایران- ویرایش دوم، دکتر محسن ناصری، دکتر حسین رضایی‌زاده، دکتر رسول چوپانی و دکتر مجید انوشیروانی، طرح احیای میراث مکتوب طب سنتی ایران، نشر شهر، تهران، 1388

نظرات شما عزیزان: